Aelius DonatusVita Vergilii |
| digilibLT 2013 |
| Informazioni editoriali |
Vita Vergilii
[1] P. Vergilius Maro Mantuanus parentibus modicis fuit ac praecipue patre, quem quidam opificem figulum, plures Magi cuiusdam uiatoris initio mercennarium, mox ob industriam generum tradiderunt, egregieque substantiae siluis coemendis et apibus curandis auxisse re<c>ulam.
[2] Natus est Cn. Pompeio Magno M. Licinio Crasso primum conss. Iduum Octobrium die in pago, qui Andes dicitur et abest a Mantua non procul.
[3] Praegnans eum mater somniauit enixam se laureum ramum, quem contactu terrae coaluisse et excreuisse ilico in speciem maturae arboris refertaeque uariis pomis et floribus. Ac sequenti luce cum marito rus propinquum petens ex itinere deuertit atque in subiecta fossa partu leuata est. [4] Ferunt infantem, ut sit editus, neque uagisse et adeo miti uultu fuisse, ut haud dubiam spem prosperioris geniturae iam tum daret. [5] Et accessit aliud praesagium, siquidem uirga populea more regionis in puerperiis eodem statim loco depacta ita breui eualuit tempore, ut multo ante satas populos adaequauisset; quae 'arbor Vergilii' ex eo dicta atque etiam consecrata est summa grauidarum ac fetarum religione et suscipientium ibi et soluentium uota.
[6] Initia aetatis Cremonae egit usque ad uirilem togam, quam XVII anno natali suo accepit isdem illis consulibus iterum duobus, quibus erat natus, euenitque ut eodem ipso die Lucretius poeta decederet. [7] Sed Vergilius a Cremona Mediolanum et inde paulo post transiit in urbem.
[8] Corpore et statura fuit grandi, aquilo colore, facie rusticana. Valetudine uaria: nam plerumque a stomacho et a faucibus ac dolore capitis laborabat, sanguinem etiam saepe reiecit. [9] Cibi uinique minimi, libidinis in pueros pronioris, quorum maxime dilexit Cebetem et Alexandrum, quem secunda Bucolicorum ecloga Alexim appellat, donatum sibi ab Asinio Pollione, utrumque non ineruditum, Cebetem uero et poetam. Vulgatum est consuesse eum et cum Plotia Hieria. [10] Sed Asconius Pedianus adfirmat, ipsam postea maiorem natu narrare solitam, inuitatum quidem a Vario ad communionem sui, uerum pertinacissime recusasse. [11] Cetera sane uita et ore et animo tam probum constat, ut Neapoli ‘Parthenias’ uulgo appellatus sit, ac si quando Romae, quo rarissime commeabat, uiseretur in publico, sectantes demostrantesque se suffugere<t> in proximum tectum.
[12] Bona autem cuiusdam exsulantis offerente Augusto non sustinuit accipere. [13] Possedit prope centiens sestertium ex liberalitatibus amicorum, habuitque domum Romae Esquiliis iuxta hortos Maecenatianos, quamquam secessu Campaniae Siciliaeque plurimum uteretur.
[14] Parentes iam grandis amisit, ex quibus patrem captum oculis et duos fratres germanos, Silonem impuberem, Flaccum iam adultum, cuius exitum sub nomine Daphnidis deflet.
[15] Inter cetera studia medicinae quoque ac maxime mathematicae operam dedit. Egit et causam apud iudices unam omnino nec amplius quam semel: [16] nam et in sermone tardissimum ac paene indocto similem fuisse Melissus tradidit.
[17] Poeticam puer adhuc auspicatus in Ballistam ludi magistrum ob infamiam latrociniorum coopertum lapidibus distichon fecit:
Deinde Catale<p>ton et Priapea et Epigrammata et Diras, item Cirim et Culicem, cum esset annorum X<X>VI, [18] cuius materia talis est: pastor fatigatus aestu, cum sub arbore condormisset et serpens ad eum proreperet e palude, culex prouolauit atque inter duo tempora aculeum fixit pastori. At ille continuo culicem contriuit et serpentem interemit ac sepulcrum culici statuit et distichon fecit:
[19] Scripsit etiam, de qua ambigitur, Aetnam. Mox cum res Romanas inchoasset, offensus materia ad Bucolica transiit, maxime ut Asinium Pollionem, Alfenum Varum et Cornelium Gallum celebraret, quia in distributione agrorum, qui post Philippensem uictoriam ueteranis triumuirorum iussu trans Padum diuidebantur, indemnem se praestitissent. [20] Deinde Georgica in honorem Maecenatis <scripsit>, qui sibi mediocriter adhuc noto opem tulisset aduersus ueterani cuiusdam uiolentiam, a quo in altercatione litis agrariae paulum afuit quin occideretur. [21] Nouissime Aeneidem inchoauit, argumentum uarium ac multiplex et quasi amborum Homeri carminum instar, praeterea nominibus ac rebus Graecis Latinisque commune, et in quo, quod maxime studebat, Romanae simul urbis et Augusti origo contineretur. [22] Cum Georgica scriberet, traditur quotidie meditatos mane plurimos uersus dictare solitus ac per totum diem retractando ad paucissimos redigere, non absurde carmen se more ursae parere dicens et lambendo demum effingere. [23] Aeneida prosa prius oratione formatam digestamque in XII libros particulatim componere instituit, prout liberet quidque, et nihil in ordinem arripiens. [24] Ac ne quid impetum moraretur, quaedam imperfecta transmisit, alia leuissimis uersibus ueluti fulsit, quos per iocum pro tibicinibus interponi aiebat ad sustinendum opus, donec solidae columnae aduenirent. [25] Bucolica triennio, Georgica VII, Aeneida XI perfecit annis. [26] Bucolica eo successu edidit, ut in scaena quoque per cantores crebro pronuntiarentur. [27] Georgica reuerso post Actiacam uictoriam Augusto atque Atellae reficiendarum faucium causa commoranti per continuum quadriduum legit, suscipiente Maecenate legendi uicem quotiens interpellaretur ipse uocis offensione. [28] Pronuntiabat autem cum suauitate, cum lenociniis miris. [29] <Ac> Seneca tradidit Iulium Montanum poetam solitum dicere, inuolaturum se Vergilio quaedam, si et uocem posset et os et hypocrisin: eosdem enim uersus ipso pronuntiante bene sonare, sine illo inanes esse mutosque. [30] Aeneidos uixdum coepte tanta exstitit fama, ut Sextus Propertius non dubitauerit sic praedicare:
[31] Augustus uero, nam forte expeditione Cantabrica aberat, supplicibus atque etiam minacibus per iocum litteris efflagitaret, ‘ut sibi de Aeneide’, ut ipsius uerba sunt, ‘uel prima carminis ὑπογραφή uel quodlibet κῶλον mitteretur’. [32] Cui tamen multo post, perfectaque demum materia, tres omnino libros recitauit, secundum quartum et sextum; sed hunc notabili Octauiae adfectione, quae cum recitationi interesset, ad illos de filio suo uersus: ‘tu Marcellus eris’, defecisse fertur atque aegre focilata. [33] Recitauit et pluribus, sed neque frequenter et ea fere de quibus ambigebat, quo magis iudicium hominum experiretur. [34] Erotem librarium et libertum eius exactae iam senectutis tradunt referre solitum, quondam eum in recitando duos dimidiatos uersus complesse ex tempore. Nam cum hactenus haberet: ‘Misenum Aeoliden’, adiecisse: ‘Quo non praestantior alter’, item huic ‘Aere ciere uiros’, simili calore iactatum subiunxisse: ‘Martemque accendere cantu’, statimque sibi imperasse ut utrumque uolumini adscriberet.
[35] Anno aetatis quinquagesimo secundo impositurus Aeneidi summam manum statuit in Graeciam et in Asiam secedere triennioque continuo nihil amplius quam emendare ut reliqua uita tantum philosophiae uacaret. Sed cum ingressus iter Athenis occurrisset Augusto ab oriente Romam reuertenti, destinaretque non absistere atque etiam una redire, dum Megara uicinum oppidum feruentissimo sole cognoscit, languorem nactus est, eumque non intermissa nauigatione auxit ita, ut grauior aliquanto Brundisium appelleret, ubi diebus paucis obiit XI Kal. Octobr. Cn. Sentio Q. Lucretio conss. [36] Ossa eius Neapolim translata sunt tumuloque condita, qui est uia Puteolana intra lapidem secundum, in quo distichon fecit tale:
[37] Heredes fecit ex dimidia parte Valerium Proculum fratrem alio patre, ex quarta Augustum, ex duodecima Maecenatem, ex reliqua L. Varium et Plotium Tuccam, qui eius Aeneidem post obitum iussu Caesaris emendauerunt. [38] De qua re Sulpicii Carthaginiensis exstant huiusmodi uersus:
[39] Egerat cum Vario, priusquam Italia decederet, ut si quid sibi accidisset, Aeneida combureret; <a>t is ita facturum se pernegarat. Igitur in extrema ualetudine assidue scrinia desiderauit, crematurus ipse; uerum nemine offerente, nihil quidem nominatim de ea cauit. [40] Ceterum eidem Vario ac simul Tuccae scripta sua sub ea conditione legauit, ne quid ederent, quod non a se editum esset. [41] Edidit autem auctore Augusto Varius, sed summatim emendata, ut qui uersus etiam imperfectos, si qui erant, reliquerit. Quos multi mox supplere conati non perinde ualuerunt ob difficultatem, quod omnia fere apud eum hemistichia absoluto perfectoque sunt sensu, praeter illud ‘Quem tibi iam Troia’. [42] Nisus grammaticus audisse se a senioribus aiebat, Varium duorum librorum ordinem commutasse, et †qui nunc secundus sit in tertium locum transtulisse†, etiam primi libri correxisse principium, his uersibus demptis:
[43] Obtrectatores Vergilio numquam defuerunt, nec mirum, nam nec Homero quidem. Prolatis Bucolicis Numitorius quidam rescripsit Antibucolica, duas modo eclogas sed insulsissime παρῳδήσας, quarum prioris initium est:
sequentis:
Alius recitante eo ex Georgicis: ‘Nudus ara, sere nudus’, subiecit: ‘habebis frigore febrem’. [44] Est aduersus Aeneida liber Car<u>ili Pictoris, titulo ‘Aeneidomastix’. M. Vip<s>anius a Maecenate eum suppositum appellabat nouae cacozeliae repertorem, non tumidae nec exilis, sed ex communibus uerbis atque ideo latentis. Herennius tantum uitia eius, Perellius Faustus furta contraxit. [45] Sed et Q. Octaui Auiti Ὁμοιοτελεύτων octo uolumina quos et unde uersus transtulerit, continent. [46] Asconius Pedianus libro, quem contra obtrectatores Vergilii scripsit, pauca admodum obiecta ei proponit, eaque circa historiam fere et quod pleraque ab Homero sumpsisset; sed hoc ipsum crimen sic defendere assuetum ait: ‘cur non illi quoque eadem furta temptarent? Verum intellecturos facilius esse Herculi clauam quam Homero uersum surripere’; et tamen destinasse secedere, ut omnia ad satietatem maleuolorum decideret.